نکات بسیار جالب درباره آناتومی ساختمان مو و چرخه رشد آن

ساختمان مو با اینکه بسیار ریز و کوچک است اما واقعا دنیای جالب و پر رمز و رازی در اون نهفته شده که امروز اونها رو با هم بررسی میکنیم.

آناتومی و بافت شناسی ساختمان مو در انسان

موها رشته های ارتجاعی و شاخی هستند که به تدریج از عمق به سطح باریک می‌شوند.

طول هر مو از یک میلیمتر و ضخامت آن از یک و نیم میلی‌متر و ضخامت آن پنج ده هزارم میلیمتر تا دو دهم میلیمتر متغیر است.

تعداد موها در محل‌های مختلف بدن متفاوتند

مثلاً در هر سانتی متر مربع فرق سر به طور متوسط 100 تا 300 عدد و در چانه 10 تا 30 عدد تار مو وجود دارد.

فولیکول، پیاز مو و پاپیلا

هر مو دارای یک ساقه یا شفت است که از پوست بیرون است و یک ریشه یا روت دارد که در زیر پوست است و همراه این قسمت یک غده چربی و یک عضله راست کننده مو یا هرماسل (hair musclle) وجود دارد.

ریشه مو به وسیله لوله ای از جنس اپیدرم و درم به نام فولیکول احاطه شده است و همین ریشه است که بخش زنده مو محسوب می‌شود.

فولیکول در انتهای عمقی مو ایجاد برجستگی می‌کند که پیاز مو نامیده می‌شود و با چشم غیر مسلح می‌توان آن را مشاهده کرد.

در وسط انتهای عمقی مو برآمدگی به شکل عدد 8 وجود دارد که پاپیلا نام دارد و از بافت هم بند و مویینه های ظریفی پر شده است و به همین دلیل هم اصلی‌ترین و حیاتی‌ترین قسمت مو را تشکیل می‌دهد زیرا عروق خونی تغذیه کننده و اعصاب همگی در این ناحیه به پیاز مو وصل می‌شوند.

ریشه و ساقه مو کجاست؟

در ساختمان مو از داخل به خارج سه قسمت وجود دارد:

1- مغز مو

2- قشر مو

3- پوسته

مغز مو یا مدولا:

عبارت است از استوانه‌ای به قطر 2 تا 3 سلول که در محور مرکزی مو قرار دارد.

سلول‌های مغز مو مکعبی فشرده و شاخی هستند و گاهی با حباب‌های هوا از یکدیگر مجزا می‌شوند و در ریشه مو اصولاً نسبت به ساقه، سلول‌ها تراکم کمتری دارند.

سلول‌های مغز مو حاوی کراتین و قطرات نورشکن هستند و گاهی دارای رنگدانه هستند. کراتین در سلول های مغزی از نوع کراتین نرم یعنی مشابه کراتین اپیدرم پوست است. مغز مو به ندرت در تمام طول مو وجود دارد و اصولاً موهای ظریف و کوتاه، فاقد مغز هستند و برعکس موهای ابرو ریش و زیر بغل مغز دارند و موهای سر ممکن است مغز داشته یا نداشته باشند.

قشر مو یا کورتکس:

بیشترین ضخامت مو مربوط به ناحیه قشری است. قشر مو از سلول‌های دوکی، پهن و شاخی شده تشکیل شده است که ذرات ملانین را از ملانوسیت‌ها دریافت کردند. در موهای سیاه که سلول‌های قشرشان ملانین بیشتری دارد تیروزین به خوبی اکسیده می‌شود.

چرا رنگ موی افراد با هم متغیر است؟

در قشر موهای قهوه‌ای و بور، کیفیت ملانین تغییری نکرده است ولی مقدار آن کم شده است. بعضی از محققان معتقدند که موی بور فاقد مغز است  و بخوبی اکسیده نشده است. در قشر موهای قرمز رنگدانه بخوبی اکسید نشده است. در قشر موهای سفید رنگدانه از بین رفته است ضمنا حباب‌های هوایی که بین سلول‌های قشری وجود دارند ممکن است در رنگ سفید مو تاثیر داشته باشند.

پوسته یا کیوتیکل

در سطح مو لایه بسیار نازکی از یک طبقه سلول پهن وجود دارد که هر سلول بی هسته و شاخی شده قسمتی از سلول مجاور را می‌پوشاند. مانند فلس ماهی. همین امر باعث ایجاد موجی در سطح مو می‌شود.

کراتین در طبقه قشر و پوسته مو از نوع کراتین سخت است یعنی همان ماده ای که در ناخن انسان و پر حیوانات وجود دارد.

کراتین سخت: ماده‌ای است که نسبت به کراتین نرم مقدار زیادی سولفور دارد و در مقابل تغییرات شیمیایی مقاوم‌تر است.

مولکول‌های کراتین مو به صورت 11 زنجیر پروتئینی دراز و موازی همدیگر هستند که 9 زنجیر آن در محیط روی هم استوانه‌ای را تشکیل داده اند و دو زنجیر دیگر در وسط استوانه قرار گرفتند این 11 زنجیر با پل‌های متعدد گوگردی به یکدیگر متصل هستند.

چطور موها حالت میگیرند؟

هنگامی که موها مرطوب شوند یا در مجاورت مواد احیا کننده قرار گیرند پل‌های گوگردی شکسته می‌شوند و به راحتی می‌توان آنها را خم کرد. از این خاصیت استفاده می‌کنند و موقتاً موها را فر می‌دهند.

ولی برای فرهای دائمی با حرارت و مواد شیمیایی ارتباط بین مولکول‌ها را تغییر می‌دهند و به وضع و شکل جدیدی در می‌آورند که طبعاً دوام بیشتری دارد. 5 درصد کراتین مو از جنس گوگرد است و 21 درصد آن را اسید آمینه گوگردداری به نام سیستین تشکیل می‌دهد

به علاوه در ساختمان موها رنگدانه ملانین به اضافه کمی آب به اضافه مواد چرب به اضافه املاح معدنی به ویژه سیلیسیم وجود دارد.

عروق و اعصاب مو

موها از طریق دو شبکه غنی خونی تغذیه می‌شوند و اختلال در خونرسانی، اختلالات قلبی عروقی و تغذیه غلط می‌تواند موجب آسیب به رشد و رویش طبیعی موها شود.

مو از نظر عصبی دو نوع رشته دریافت می‌کند: یک رشته عصبی و محرک عروق که وارد پاپیلای مو می‌شود و به عضله راست کننده مو انشعابی می‌فرستد.

دیگری رشته‌های عصبی که در اطراف فولیکول شبکه‌ای تشکیل می‌دهند و رشته‌های حسی به داخل فولیکول و اطراف مو می‌فرستند.

به همین دلیل است که تنش، ناراحتی‌های عصبی و مشکلات روانی موجب اختلال در رویش طبیعی موها می‌شود.

چرخه رشد مو

ریشه مو و غلاف های آن در انتهای عمقی خود توده حجیمی به نام پیاز مو ایجاد کرده است و پاپیلا را احاطه می‌کند.

پاپیلای مو چنانچه قبلاً شرح داده شد پیشرفتگی کوچکی است در قاعده به شکل عدد 8 که راس آن قوس دار است.

در داخل این ناحیه بافت همبند ظریفی همراه با شبکه‌ای از مویینه و عصب وجود دارد.

سلول‌های پیاز مو که منظره‌ای یکپارچه دارند به طبقات مشخصی قابل تفکیک نیستند.

هسته آنها معمولاً در حال تقسیم و ایجاد سلول‌های جدید است و روی هم بافت بنیادی زاینده ایجاد می‌کند.

سلول های ناحیه قله و نار پاپیلای مو به تدریج به وسیله سلول‌های جدید به طرف بالا رانده می‌شوند.

سپس سلول‌های راسی مغز مو را تشکیل می‌دهند و سلول‌های دامنه پاپیلا، قشر مو را می‌سازند و سلول‌های کناری پاپیلا پوسته مو را به وجود می آورند.

در ضمن سلول‌های ثلث تحتانی پاپیلا تغییر شکل پیدا می‌کنند و غشای درونی ریشه را به وجود می‌آورند که مانند مو به طرف بالا رشد می‌کند و در حوالی مجرای غده چربی به تدریج محو می‌شود.

سرعت رشد مو

هر تار مو حدود نیم میلیمتر در روز یا به عبارتی یک و نیم سانتی‌متر در ماه رشد می‌کند. رشد مو در تابستان سریع‌تر از زمستان است.

در شب سریع‌تر از روز و در زنان سریع‌تر از مردان است.

ریزش و تجدید مو

وقتی که رشد مو به حد کمال رسید مدتی در فولیکول مو باقی می‌ماند سپس می‌ریزد و موی جدیدی در محل آن ظاهر می‌شوند.

به طور کلی در هر زمان، نیمی از فولیکول‌های مو در حال فعالیت هستند و نیمی دیگر در حال استراحتند.

مدت استراحت و فعالیت هر فولیکول مساویست مگر در فولیکول‌های موی سر و صورت. بعضی از پستانداران به طور دوره‌ای موهایشان در فصل تابستان می‌ریزد و در زمستان دوباره در می‌آید، در حالی که در گروهی دیگر از جمله انسان ریزش و تجدید موها تدریجیست و پیوسته ادامه دارد.

پوست سر

پوستی که جمجمه را می‌پوشاند با پوست قسمت‌های دیگر تفاوت‌هایی دارد که عمده‌ترین آن وجود تعداد بیشتر پیازهای موست.

وقتی جریان خون پوست سر مناسب نباشد سلامتی موها به خطر می‌افتد.

هر تار مو در عمق پوست سر به حالت زاویه‌داری قرار گرفته است به همین دلیل معمولاً مو جهت دارد و بهتر است هنگامی که مو کوتاه یا آرایش می‌شود جهت آن را رعایت کرد تا کشش نامناسب موجب صدمه دیدن آن نشود.

غده چربی و غدد عرق

به طور کلی دو نوع غده در بدن داریم:

غده‌های درون ریز که ترشحات و تولیدات خود را به درون بدن و عمدتاً خون می‌ریزند مانند غده تیروئید

غده‌های برون ریز که ترشح خود را به خارج سلول‌های بدن می‌ریزند مانند غدد بزاقی و غدد چربی

میزان مناسب مواد چربی که از طریق این غدد ترشح می‌شوند اهمیت زیادی برای سلامتی زیبایی و درخشندگی مو دارند.

فعالیت بیش از حد این غدد موی چرب را ایجاد می‌کند که مشکلات زیادی را به همراه دارد و به آنها اشاره خواهیم کرد و در صورت فقدان یا کمبود ترشح آنها نیز مو زبر، شکننده، کدر و دچار ریزش خواهد شد.

هرچند ژنتیک عامل بسیار مهمی است اما فعالیت مناسب غدد چربی حد زیادی به رژیم غذایی بهداشت فردی و میزان فعالیت بدنی بستگی دارد.

در عین حال در سطح پوست سر غددی وجود دارند که کارشان دفع حرارت از طریق تعریق است و چربی از غدد چربی ترشح می‌شود با این عرق مخلوط می‌شود

انواع مو

از لحاظ انسان شناسی سه نوع مو دیده شده است:

موهای صاف یا استریت: که موهایی با مقطع عرضی مدور هستند

موهای موج‌دار یا مجهد یا ویوی که مقطع بیضی شکل دارند

موهای پشمین که در مقطع عرضی لوبیایی شکلند

از لحاظ مقدار چربی مو سه نوع مو وجود دارد:

موهای خشک: این نوع مو چربی بسیار کمی دارد و بسیار خشک و شکننده است و با وجود دفعات کم استحمام همچنان خشک و بدون چربی باقی می‌ماند. مهمترین علت آن وراثت است اما استفاده از شامپو و محصولات مناسب، باعث بهبود ساختار مو و حالت پذیری آنها می شوند. این نوع مو معمولاً بیشتر از دیگر موها دچار موخوره می‌شود و باید از محصولات مناسب موخوره برای ترمیم ساختمان مو استفاده کرد.

بهترین محصولات پیشنهاد شده برای موهای خشک

خرید شامپو مخصوص موهای خشک

شامپو ترمیم کننده (برای موهای خیلی خشک، آسیب دیده، موخوره و رنگ شده)

سرم نرم کننده مو

موهای معمولی: میزان چربی این نوع مو متعادل است و اگر هر روز هم شسته شود البته با شامپوی مناسب نه دچار خشکی می‌شود نه چربی آنها زیاد می‌شود.

خرید شامپو مناسب موی معمولی

موهای چرب: مویی که به شستشوی روزانه نیاز دارد و با وجود شستشوی روزانه همچنان چند است قدر که گاهی اوقات از چربی برق می‌زند.

تغذیه ناسالم، چاق بودن، مصرف بعضی داروهای هورمونی، خوردن چربی زیاد و استفاده از شامپوی نامناسب از علل پدیدآورنده موی چرب هستند.

این نوع مو، معمولاً دچار شوره می‌شوند و باید نسبت به رفع شوره سر اقدامات لازم را انجام داد. همچنین اگر افراد دارای موی چرب دچار ریزش مو می شوند باید نسبت به پاکسازی پوست سر جهت کنترل آن، نگاه ویژه ای داشت.

شامپوهایی که برای این دسته از افراد استفاده می شود پاک کنندگی بیشتری نسبت به موی خشک و معمولی دارند.

خرید شامپو مخصوص موهای چرب

دوره رشد

پوست سر به طور متوسط بیش از 100 هزار مو دارد مرحله رشد موی سر تقریباً هزار روز است. یعنی بین دو تا 6 سال.

مرحله رشد مو در نواحی دیگر مثل ابرو و مژه‌ها کوتاه‌تر است یک تا شش ماه.

موی سر سه دهم تا چهار دهم میلی‌متر در روز یا تقریباً 15 سانتی‌متر در سال رشد می‌کند. انسان‌ها الگوی رشد غیر همگونی دارند.

رشد مو و ریزش موی آنها مثل بعضی پستانداران دوره‌ای یا فصلی نیست بلکه همیشگی و بدون ترتیب است.

بنابراین همیشه موی در حال ریزش وجود دارد سه مرحله دوره رشد مو وجود دارد کاتاژن یا مرحله گذرا تلوژن یا مرحله استراحت و آناژن یا مرحله رشد.

تقریباً 85 تا 95 درصد از موها در مرحله رشد و 10 تا 15 درصد از آنها در مرحله استراحت هستند.

 

مرحله آناژن یا رشد

در این مرحله که طولانی‌ترین مرحله زندگی موهاست. سلول‌هایی که اطراف پیاز مو قرار دارند دائماً سلول‌های جدید تشکیل می‌دهند.

ساقه جدید تشکیل می‌شود و مو را که محکم در جای خودش قرار گرفته است به خارج می‌راند.

در مرحله آناژن، مو با سرعت متوسط 35 میلیمتر در روز یا یک سانتی‌متر در 28 روز رشد می‌کند.

این سرعت با افزایش سن کاهش می‌یابد.

موی جمجمه به طور متوسط 2 تا 6 سال در مرحله رشد فعال باقی می‌ماند.

مرحله رشد فعال در موهای روی بازوها ساق پا مژه‌ها و ابرو بسیار کوتاه‌تر یعنی 30 تا 45 روز و مرحله استراحت آنها طولانی‌تر است.

به همین علت این موها کوتاه باقی می‌مانند. در هر مقطع زمانی تقریباً 85 درصد از موهای جمجمه در مرحله رشد فعال هستند. آناژن مداوم در بعضی از سگ‌ها مثل پودل و گوسفند یا قوچ رخ می‌دهد. این حیوانات ریزش یا از دست دادن مو ندارند.

مرحله کاتاژن یا گذرا

در هر مرحله زمانی تقریبا سه درصد موهای سر در این مرحله گذرای 2 تا 3 هفته ای قرار دارند.

با متوقف شدن تشکیل سلول‌های جدید در ماده زمینه‌ای مو این مرحله شروع می‌شود.

پیاز مو که تا این زمان توخالی بود پر می‌شود و به جسمی شاخی تبدیل می‌شود در این حالت دیگر مو تقریباً مرده است.

مرحله تلوژن یا استراحت

فعالیت‌ها متوقف می‌شوند و ساختمان مو در دوره تلوژن استراحت می‌کند در هر مقطع زمانی تقریباً 10 تا 15 درصد موهای سر در مرحله تلوژن هستند. مرحله تلوژن در پوست سر تقریباً ۱۰۰ روز و در موی ابرو مژه بازو و ساق پا بسیار طولانی‌تر است.

در طول این مرحله موی مرده در انتظار ریزش و بیرون رانده شدن توسط موی جدیدی است که از همان فولیکول می‌روید.

این موهای مرده با شانه زدن یا شستشو می‌ریزند.

تقریبا 25 تا 100 موی تلوژن در روز ریزش می‌کنند. روزهایی که به مو شامپو زده می‌شود احتمالاً دو برابر این تعداد ریزش می‌کند.

منبع: برگرفته از کتاب تقویت و پیشگیری از ریزش مو تالیف دکتر خشایار فخریان